lý thái tổ là ai

Lý Thái Tổ 李太祖
Hoàng đế nước ta
Tượng Lý Thái Tổ bên trên Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội
Hoàng đế Đại Cồ Việt
Trị vì	21 mon 11 năm 1009 – 31 mon 3 năm 1028 (18 năm, 131 ngày) Bạn đang xem: lý thái tổ là ai
Tiền nhiệm	Sáng lập triều đại Lê Long Đĩnh (Nhà Tiền Lê)
Kế nhiệm	Lý Thái Tông
Thông tin yêu chung
Sinh	8 mon 3, 974 Từ Sơn, TP Bắc Ninh
Mất	31 mon 3, 1028 (54 tuổi) Điện Long An, Thăng Long
An táng	Thọ Lăng
Tên thật Lý Công Uẩn (李公蘊) Niên hiệu Thuận Thiên (順天) Tôn hiệu Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Tỉnh Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Chiêu Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính hoàng thượng (奉天至理應運自在聖明龍見睿文英武崇仁廣孝天下太平欽明光宅章昭萬邦顯應符感威震藩蠻睿謀神功聖治則天道政皇帝) Thụy hiệu Thần Vũ hoàng thượng (神武皇帝) Miếu hiệu Thái Tổ (太祖)
Triều đại	Nhà Lý
Thân phụ	Hiển Khánh vương
Thân mẫu	Phạm Thị Ngà
Tôn giáo	Phật giáo

Lý Thái Tổ (chữ Hán: 李太祖, 8 mon 3 năm 974 - 31 mon 3 năm 1028) là nhà vua tạo nên đi ra căn nhà Lý (hay hay còn gọi là Hậu Lý nhằm phân biệt với căn nhà Tiền Lý tự Lý Nam Đế sáng sủa lập) vô lịch sử vẻ vang nước ta, trị vì thế từ thời điểm năm 1009 cho tới khi tắt thở vô năm 1028

Thời gian lận trị vì thế của ông đa phần nhằm đàn áp những cuộc nổi dậy, vì thế lòng dân ko phục được căn nhà Lý. Khi lòng dân tiếp tục yên lặng, triều đình TW được gia tăng, ông dời đô kể từ Hoa Lư về Đại La vô năm 1010, thay tên trở thành Thăng Long, khai mạc cho việc cách tân và phát triển lâu lâu năm ở trong phòng Lý tồn bên trên 216 năm. Đến thời điểm cuối năm 1225, đầu năm mới 1226, Lý Chiêu Hoàng buộc nhường nhịn ngôi mang lại ông chồng Trần Cảnh (1218-1277). Nhà Lý sụp sập...

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ thương hiệu thiệt là Lý Công Uẩn, người châu Cổ Pháp (thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), u là Phạm Thị Ngà, tuy nhiên ko rõ ràng tính danh của phụ thân, chỉ biết ông được truy tôn tước đoạt Hiển Khánh vương vãi sau thời điểm Lý Công Uẩn đăng quang. Đại Việt sử lược chép ông sở hữu một anh trai (sau phong Vũ Uy vương) và một em trai (sau phong Dực Thánh vương). Đại Việt sử ký toàn thư chép ông còn tồn tại một người chú được phong Vũ Đạo vương vãi.^[1]

Lên 3 tuổi hạc, Công Uẩn được Lý Khánh Văn ở miếu Cổ Pháp (Ứng Tâm tự động, miếu Dặn) nhận nuôi, kể từ nhỏ tiếp tục lanh lợi, tuấn tú không giống thông thường. Năm 6, 7 tuổi hạc, Công Uẩn được gửi quý phái căn nhà sư ở miếu Lục Tổ là Vạn Hạnh, thấy Công Uẩn, sư Lý Vạn Hạnh ngay tắp lự khen: Đứa nhỏ xíu này sẽ không cần người thông thường, vững mạnh ắt rất có thể giải nguy hiểm tháo gỡ, thực hiện bậc minh công ty vô thiên hạ.^[2]

Tướng căn nhà Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]

Lớn lên, Lý Công Uẩn thâm nhập quân team. Năm 1005, Lê Đại Hành đi đời, những hoàng tử tranh giành đoạt ngôi vị. Năm 1006, Lê Long Việt giành được ngôi vua, tức Lê Trung Tông, tuy nhiên chỉ 3 ngày thì bị Lê Long Đĩnh làm thịt nhằm giành ngôi. Các quan tiền kinh hoàng hãi vứt chạy, chỉ mất Công Uẩn ôm xác vua nhưng mà khóc. Lê Long Đĩnh ko trị tội mà còn phải biểu dương ông là kẻ trung nghĩa, kế tiếp trọng dụng, mang lại thực hiện Tứ sương quân Phó Chỉ huy sứ, rồi sau thăng cho tới chức Tả thân thiện vệ Điện chi phí Chỉ huy sứ.

Theo Ngọc phả những vua triều Lê ở Hà Nam và tư liệu bên trên những di tích lịch sử ở Cố đô Hoa Lư, Công Uẩn thường niên theo gót Thiền sư Vạn Hạnh vô hầu Lê Đại Hành ở trở thành Hoa Lư. Công Uẩn được vua mang lại ở lại kinh học hành quân sự chiến lược, lại gả đàn bà rộng lớn là công chúa Lê Thị Phất Ngân và quánh phong Công Uẩn thực hiện Điện chi phí người bạn đồng hành ở trở thành Hoa Lư, rồi dần dần thăng thăng quan tiến chức Điện chi phí Chỉ huy sứ.^[3]

Lên ngôi hoàng đế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, khi Lê Long Đĩnh còn bên trên vị, ở mùi hương Diên Uẩn (châu Cổ Pháp) sở hữu cây gạo bị sét tấn công, sở hữu chữ bên trên ấy. Sư Vạn Hạnh mới nhất bảo Lý Công Uẩn rằng: Mới rồi tôi thấy chữ bùa sấm kỳ kỳ lạ, biết bọn họ Lý hưng vượng, vớ trào lên cơ nghiệp. Nay coi vô thiên hạ người bọn họ Lý thật nhiều, tuy nhiên không một ai bởi vì Thân vệ là kẻ nhân kể từ lấy được lòng dân, lại bắt binh quyền vô tay, hàng đầu muôn dân chẳng cần Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa. Tôi tiếp tục rộng lớn 70 tuổi hạc, ước được thư thả hãy bị tiêu diệt, nhằm coi đức hóa của ông ra sao, thực là loại may ngàn năm sở hữu một. Công Uẩn kinh hoàng lời nói ấy bị lộ, bảo người anh rước Vạn Hạnh ỉm ở Tiêu Sơn.^[4]

Cũng theo gót Toàn thư, sở hữu chuyến Lê Long Đĩnh ăn trái khoáy lê lại thấy hột lý, mới nhất tin yêu lời nói sấm ngữ, ngầm truy sát người bọn họ Lý, tuy nhiên Công Uẩn vẫn không biến thành kinh hoàng. Theo An Nam chí lược, năm 1009, Lê Long Đĩnh tổn thất, Thái tử còn nhỏ xíu, nhì người em là Lê Minh Đề và Lê Minh Xưởng tranh giành cướp ngôi vua, bị Công Uẩn làm thịt bị tiêu diệt.^[5]Chi hậu Đào Cam Mộc tìm hiểu biết Công Uẩn mong muốn nhận ngôi, mới nhất nhân khi vắng tanh rằng khích Công Uẩn về sự tiếm ngôi. tuy nhiên bị mắng. Cam Mộc ung dung bảo Công Uẩn rằng: Tôi thấy thiên thời nhân sự như vậy mới nhất dám vạc ngôn. Nay ông lại mong muốn tố cáo tôi thì tôi ko cần là kẻ kinh hoàng chết. Công Uẩn nói: Tôi đâu nỡ tố cáo ông, chỉ kinh hoàng lời nói rằng bật mý thì bị tiêu diệt ráo, nên răn ông cơ thôi. Hôm sau Đào Cam Mộc lại thuyết phục Công Uẩn tiếm ngôi, lại bàn với Thái hậu lập Công Uẩn lên thực hiện vua^[6].

Trong Đại Việt sử ký chi phí biên, sử gia Ngô Thì Sĩ sở hữu nêu đi ra việc dân gian lận trạm gác đoán rằng Lý Công Uẩn làm thịt Lê Long Đĩnh nhằm đoạt ngôi:^[7]

Lý Công Uẩn đăng quang nhà vua ngày 21/11/1009, đặt điều niên hiệu Thuận Thiên, tức thị "theo ý trời". Ông truy phong phụ thân là Hiển Khánh vương vãi, u là Minh Đức Thái hậu, chú là Vũ Đạo vương vãi, anh ruột là Vũ Uy vương vãi, em ruột là Dực Thánh vương vãi. Ông lập 9 nương nương, con cái trưởng Lý Phật Mã được lập thực hiện Thái tử. Các nam nhi không giống cũng rất được phong vương vãi. Đào Cam Mộc được phong Nghĩa Tín hầu và cưới công chúa Lý Thiềm Hoa, còn những người dân không giống vẫn lưu giữ chức cũ. Một người đàn bà không giống là Lý Báo Hòa được gả mang lại động công ty Giáp Thừa Quý.

Trị vị[sửa | sửa mã nguồn]

Hoa Lư vốn liếng là đế kinh của 2 triều đại Đinh và Tiền Lê, là 1 trong địa điểm cố thủ ngẫu nhiên trong những những mỏm núi đá nằm cạnh sát rìa phía Đông Nam đồng bởi vì sông Hồng, trấn áp tuyến phố khu đất kể từ đồng bởi vì sông Hồng cho tới những tỉnh phía Nam, cũng chính là chi phí trạm gác của những tỉnh phía Nam nom đi ra đồng bởi vì sông Hồng.^[8]. Lúc đăng quang, Lý Thái Tổ nhận định rằng "Hoa Lư trở thành hẹp, khu đất thấp", mong muốn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội)^[9]. Nhà vua đi ra chiếu rằng:

Sử chép rằng những quan tiền đều đồng tình với căn nhà vua: "Bệ hạ vì thế thiên hạ lập nối tiếp vĩnh viễn, bên trên mang lại nghiệp đế được phát đạt rộng lớn lao, bên dưới mang lại dân bọn chúng được sầm uất phong phú, điều lợi như vậy, ai dám ko theo".

Tháng 7 năm Thuận Thiên loại nhất (1010) thì cử sự dời đô. Khi thuyền mới nhất cho tới đậu ở bên dưới trở thành, thấy sở hữu con cái dragon vàng xuất hiện, nhân thế mệnh danh là Thăng Long, ngay tắp lự lập nhiều hoàng cung, nằm trong 13 sở, xây trở thành lũy, sửa quý phái phủ khố; thăng châu Cổ Pháp, TP Bắc Ninh thực hiện phủ Thiên Đức. Thành Hoa Lư gọi là phủ Tràng An, vô phủ Thiên Đức lập 8 ngôi miếu, đều phải sở hữu lập bia biên chép công đức.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Thời Lý Thái Tổ, Đại Tống và Đại Cồ Việt lưu giữ mối liên hệ tự do. Thái Tổ khi đăng quang sai Lương Nhậm Văn và Lê Tái Nghiêm quý phái nước Tống nhằm kết hảo. Năm 1010, Tống Chân Tông phong Thái Tổ chức Giao Chỉ quận vương kiêm Tĩnh Hải quân Tiết chừng sứ, sau lại phong thực hiện Nam Bình vương vô năm 1017. Các nước láng giềng như Chiêm Thành và Chân Lạp cũng thông thường quý phái triều cống, việc bang kí thác thời bấy giờ khá yên lặng trị. Tuy nhiên, năm 1020, Thái Tổ cần sai Lý Phật Mã tấn công Chiêm Thành. Đại Việt Sử ký Toàn thư và Đại Việt sử lược chép là quân Việt thắng; tuy nhiên từ thời điểm năm này cho tới khi Lý Thái Tông chinh trị Chiêm Thành chuyến 2 năm 1044, sử sách ko ghi lại ngẫu nhiên một chuyến nào là sứ Chiêm quý phái cống. Năm 1044, Lý Thái Tông sở hữu rằng với triều thần: "Tiên đế tổn thất cho tới hiện nay đã 16 năm rồi, nhưng mà Chiêm Thành trước đó chưa từng sai một sứ fake nào là quý phái cống".^[10]

Lý Thái Tổ phân chia nước nhà thực hiện 24 lộ và 2 phần kinh và trại, Hoan Châu và Ái Châu là trại, kể từ Thanh Hóa trở đi ra là kinh. Cương mục và Toàn thư chỉ ghi thương hiệu 12 lộ: Thiên Trường, Quốc Oai, Hải Đông, Kiến Xương, Hoàng Giang, Long Hưng, Bắc Giang, Trường Yên, Thanh Hóa, Diễn Châu, Khoái, Hồng. Theo Lãnh Nam nước ngoài đáp, Đại Việt thời Lý chia thành 4 phủ Đô Hộ, Đại Thông, Thanh Hóa, Phú Lương; 13 châu Vĩnh An, Vĩnh Thái, Vạn Xuân, Phong Đạo, Tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Già Phong, Trà Lô, Yên Phong, Tô, Mậu, Lạng; 3 trại là Hòa Ninh, Đại Án Thư , Tân Yên^[11].

Quan chế căn nhà Lý thừa kế căn nhà Tiền Lê, ban văn - võ sở hữu 9 phẩm, 3 chức thái sư, thái phó, thái bảo; 3 chức thiếu thốn sư, thiếu thốn phó, thiểu bảo; nằm trong thái úy, thiếu thốn úy và nội nước ngoài hành năng lượng điện đô tri sự, kiểm hiệu bình chương sự.^[12] Ngoài quan tiền ngoài triều đình sở hữu những tri phủ và phán phủ thống trị một phủ và tri châu thống trị một châu. Dường như sở hữu những châu bậc bên dưới nhưng mà người hàng đầu là thủ lĩnh.^[13]

Năm 1013, triều đình lăm le đi ra 6 hạng thuế là: thuế ruộng, váy, ao; thuế khu đất trồng dâu và kho bãi phù sa; thuế sản vật ở núi; thuế mắm muối bột lên đường Ải quan; thuế sừng tê liệt, ngà voi quý hiếm và mùi hương bên trên mạn núi xuống; thuế tre mộc trái cây.^[14] Lúc mới nhất đăng quang, căn nhà vua miễn thuế mang lại dân vô 3 năm. Theo Ngô Thì Sĩ, căn nhà Lý cốt chuyên nghiệp nghề ngỗng nông cùng nước nhiều, vô 6 loại thuế chỉ thu 4, 2 hạng khoan thu.^[15]

Quân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Tháng hai năm Thuận Thiên loại nhì (1011), Lý Thái Tổ đem quân lên đường trị quân Cử Long ở Ái Châu, bắt người đứng đầu giải về. Tháng 10/1013, ông thân hành tấn công quân Man ở châu Vị Long, lại thắng trận.

Năm 1012, Lý Thái Tổ bình lăm le Diễn Châu, vốn liếng vẫn tồn tại trực thuộc tay Lê Long Tung căn nhà Tiền Lê. Khi cho tới Vũng Biện thì trời tối đen sì, dông tố sấm rất rộng. Thấy vậy, ông nhen mùi hương và khấn trời: "Tôi là kẻ không nhiều đức, lấn phía trên dân, ngơm ngớp hồi hộp kinh hoàng như chuẩn bị rơi xuống vực thâm thúy, không đủ can đảm cậy binh uy nhưng mà lên đường tấn công dẹp càn bậy. Chỉ vì thế người Diễn Châu không áp theo giáo hóa, ngu bạo thực hiện càn, tàn ngược bọn chúng dân, tội ác ông chồng hóa học, ko thể miễn thứ. Còn trong những khi tấn công nhau, hoặc làm thịt oan kẻ trung hiếu, hoặc kinh hoàng lầm kẻ thánh thiện lộc, cho tới nỗi hoàng thiên nổi nóng cần tỏ cho biết thêm tội trạng, dẫu gặp gỡ tổn kinh hoàng cũng không đủ can đảm oán thù trách móc. Đến như sáu quân thì tội lỗi rất có thể dung loại, van nài lòng trời soi xét". Sau khi khấn, trời khu đất quang quẻ quay về.^[16]

Năm ấy, người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm) lấn quý phái vượt lên trên biên thuỳ Đại Cồ Việt, cho tới bến Kim Hoa và châu Vị Long nhằm kinh doanh. Thái Tổ sai quân bắt được người Đại Lý và rộng lớn 1 vạn con cái ngựa.^[17]

Mùa sầm uất, mon 10, năm 1013 châu Vị Long phản lại nước Đại Cồ Việt, hùa theo gót người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm). Vua Lý Thái Tổ đem quân tấn công, thủ lĩnh là Hà Án Tuấn kinh hoàng, rước loại đảng trốn vô rừng núi.^[17]

Năm 1014, vua Đại Lý là Đoàn Tố Liêm sai nhì tướng mạo Dương Trường Huệ, Đoàn Kính Chí rước trăng tròn vạn quân tấn công nước Đại Cồ Việt. Quân Đại Lý tiến thủ lên đóng góp ở bến Kim Hoa, dũng trại Ngũ Hoa. Sau khi châu mục châu Bình Lâm là Hoàng Ân Vinh thông tin, Lý Thái Tổ sai Dực Thánh vương vãi tấn công bến Kim Hoa. Quân Đại Cồ Việt quấy tan quân Đại Lý, "chém vạn đầu giặc, bắt được quân sĩ và ngựa nhiều vô số" (nguyên văn vô Đại Việt sử lược). Sau thành công, Lý Thái Tổ hạ mệnh lệnh mang lại viên nước ngoài y sĩ Phùng Chân, Lý Hạc đem 100 ngựa chiến của Đại Lý biếu tặng vua Tống Chân Tông. Triều đình Tống đối đãi những sứ thần Đại Cồ Việt vô cùng hậu. Cùng năm cơ, Thái Tổ thay đổi phủ Ứng Thiên thực hiện Nam Kinh.^[18]

Tháng 12 năm Canh Thân (1020), Lý Thái Tổ sai Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã và Đào Thạc Phụ rước quân lên đường tấn công Chiêm Thành ở trại Ba Chính, trực tiếp cho tới núi Long Tỵ (nay nằm trong thị trấn Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), chém được tướng mạo Chiêm là Ba Linh bên trên trận, người Chiêm bị tiêu diệt cho tới vượt lên trên nửa.^[17]

Tháng 12 năm 1021, thổ dân Đại Nguyên Lịch - một sắc dân Mán trú ngụ thân thiện trại Như Hồng và trấn Triều Dương (Đại Tống) - quý phái tấn công phá huỷ biên ải Đại Cồ Việt-Đại Tống.^[19] Lý Thái Tổ đi ra mệnh lệnh mang lại Dực Thánh vương vãi tấn công dẹp Đại Nguyên Lịch, quân tấn công cho tới châu Như Hồng vô khu đất Tống (đời vua Tống Chân Tông), nhen kho báu, bắt nhiều dân và gia súc rồi kéo về. Sử gia Trung Quốc gốc Việt Lê Tắc tiếp tục thuật lại vụ việc này vô sách An Nam chí lược rằng:^[17]

"Tháng 12, Chuyển vận sứ Quảng Tây Cao Huệ Liên dưng thơ rằng Giao Châu vô cướp trại Như Hồng nằm trong châu Khâm, bắt người và thú vật thật nhiều. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu khiến cho Cao Huệ Liên tư điệp văn mang lại Giao Châu và sai sứ theo gót đòi hỏi lại. Nguyên trước đó sở hữu dân Mường là Trương Phố, lánh tội chạy cho tới đầu ngụ, quan tiền thống trị Khâm Châu là Mục Trọng vời vô, tiếp cận nửa đàng lại ngăn ko mang lại vô. Đô Tuần Kiểm Tàng Tự bèn khiến cho trại Như Hồng khao đãi trâu rượu. Giao Châu tìm hiểu hiểu rằng việc ấy, bèn nhân xua đuổi bắt dân Mường, tấn công cướp luôn luôn trại Như Hồng. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu thư bảo những châu kể từ ni ko được dụ vời quân man rợ và khao đãi yến tiệc, cho tới đỗi sinh sự."

Năm 1024, Lý Thái Tổ sai Thái tử Lý Phật Mã rước quân tấn công châu Phong Luân, còn Khai Quốc vương vãi thì tấn công châu Đô Kim. Cùng năm cơ, căn nhà vua tu sửa trở thành Thăng Long.^[17][20]

Năm 1028, Thái tử lại được mệnh lệnh tấn công châu Thất Nguyên, Đông Chinh vương vãi cũng lên đường tấn công châu Văn.^[21]

Xem thêm: tác giả chiếu dời đô là ai

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ xuất thân thiện kể từ miếu chiền, sau thời điểm đăng quang vô cùng khoản đãi giới tăng lữ. Vào năm 1010, sau thời điểm tiếp tục dời đô kể từ Hoa Lư về Thăng Long, việc thứ nhất ông thực hiện là ngay tắp lự xuất đi ra 2 vạn quan tiền nhằm thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức (tức Cổ Pháp).^[22]

Tháng 12 năm Canh Tuất (năm 1010 dương lịch), Lý Thái Tổ sai sứ quý phái nước Tống nhằm thỉnh tầm cỡ Phật giáo. Tống Chân Tông chấp thuận đồng ý, trao mang lại vua Lý kinh Địa Tạng cùng theo với chữ ngự cây bút tự chủ yếu tay vua Tống ghi chép.^[23]

Cùng năm, sau thời điểm đang được xây đắp Hoàng trở thành, ông lại miếu ngự Hưng Thiên và tinh ma lâu Ngũ Phượng. Ngoài trở thành về phía phái mạnh dựng miếu Thắng Nghiêm.

Tháng 6 năm Mậu Ngọ (1018), Lý Thái Tổ lại sai viên nước ngoài y sĩ Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc quý phái nước Đại Tống thỉnh Tam tạng kinh đưa về nhằm vô kho Đại Hưng.^[24][25]

Tháng 9 năm Giáp Tý (1024), Thái Tổ sai dựng miếu Chân Giáo vô nội đô Thăng Long, nhằm nhà vua tiến thoái nghe kinh pháp.^[26]

Về việc này, Lê Văn Hưu nhận xét: ...Lý Thái Tổ đăng quang vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập nhưng mà trước tiếp tục dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và chừng mang lại thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở Kinh sư, thế thì tiêu xài phí của nả mức độ lực vô việc thổ mộc ko biết chừng nào là nhưng mà kể.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử lược, năm 1028 (tức năm Thuận Thiên loại 19), sức mạnh Lý Thái Tổ đang không được chất lượng, thông thường xuyên nhức yếu ớt. Ngày 31 mon 3 năm ấy, Thái Tổ tắt thở ở năng lượng điện Long An, ở ngôi 19 năm, hưởng trọn lâu 54 tuổi hạc.

Khi Lý Thái Tổ vừa mới đây đời, việc tế táng lại ko xong xuôi, thì phụ thân vương vãi gia Vũ Đức vương vãi, Đông Chinh vương vãi và Dực Thánh vương vãi nằm trong quân sĩ bao vây trở thành, nhằm mục tiêu mục tiêu cướp ngôi Thái tử Lý Phật Mã^[25]. Thái tử rước quân vô trở thành, quyết một trận với 3 vương vãi.

Khi quân của Thái tử và quân những vương vãi đối trận, thì Võ vệ tướng mạo quân Lê Phụng Hiểu rút gươm đi ra chỉ vô Vũ Đức vương vãi nhưng mà bảo rằng: "Các người nhòm ngó ngôi cao, khi dễ dàng tự động quân, bên trên quên ơn tiên vương, bên dưới trái khoáy nghĩa tôi con cái, vậy Phụng Hiểu van nài dưng nhát gươm này!". Nói đoạn chạy xông vô chém Vũ Đức vương vãi ở trận chi phí. Quân những vương vãi nhìn thấy kinh hoàng nên vứt chạy cả. Dực Thánh vương vãi và Đông Chinh vương vãi cũng cần chạy trốn, về sau van nài đi ra mặt hàng, được buông tha cả. Thái tử Lý Phật Mã lên nối ngôi, tức là Lý Thái Tông.

Lý Thái Tông nối tiếp vị, táng Lý Công Uẩn ở Thọ Lăng, phủ Thiên Đức, truy tôn miếu hiệu là Thái Tổ, thụy hiệu là Thần Vũ Hoàng đế.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

• Cha: Hiển Khánh vương.
• Mẹ: Minh Đức Thái hậu Phạm Thị Ngà.
• Anh em:

1. Dực Thánh vương vãi, sở hữu sách ghi là nam nhi.^[27]

• Hậu phi: Thái Tổ lập 9 nương nương, vô cơ sở hữu một trong những người được sử ghi danh hiệu:^[28]

1. Lập Giáo hoàng hậu: sử chép là phu nhân cả, theo gót dã sử thương hiệu húy là Lê Thị Phất Ngân, con cái của Lê Hoàn, là u của Thái tử Lý Phật Mã.^{[29][cần dẫn nguồn]} Sau được Lý Thái Tông phong Linh Hiển Hoàng thái hậu.
2. Ái Vân phu nhân Chu thị
3. Tá Quốc Phu nhân
4. Lập Nguyên Phu nhân

Còn lại đều ko rõ ràng thương hiệu họ.

• Con cái: Ít nhất 7 hoàng tử, 13 công chúa.

1. Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã, năm 1009 phong Hoàng hoàng thái tử. Mẹ là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
2. Khai Quốc vương vãi Lý Bồ, phong năm 1013, ở phủ Trường Yên.
3. Đông Chinh vương vãi Lý Lực, phong năm 1018.
4. Vũ Đức vương vãi, ko rõ ràng thân thiện thế, theo gót ý kiến của Trần Trọng Kim là con cái Lý Thái Tổ.
5. Uy Minh hầu Lý Nhật Quang, còn mang tên Lý Hoảng. Theo Việt năng lượng điện u linh tập, u là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
6. Công chúa An Quốc, gả mang lại Đào Cam Mộc.
7. Lĩnh Nam Công chúa (Lý Báo Hòa), gả mang lại Thân Thừa Quý

Nhận định[sửa | sửa mã nguồn]

Sử gia Lê Văn Hưu bình vô Đại Việt sử ký:

Sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn cỗ Đại Việt sử ký toàn thư bình rằng:

Sử thần Lê Tung, người sáng tác bài bác Đại Việt thông giám tổng luận thì nhận xét:^[31]

Khâm lăm le Việt sử Thông giám cương mục nhận định:

Lời của sử thần chép vô sách Việt sử tiêu xài án:

Theo K.W Taylor:

Các dự án công trình nối liền với thương hiệu tuổi hạc của Lý Thái Tổ/Lý Công Uẩn[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ và những vị vua căn nhà Lý được thờ ở thông thường Đô, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh TP Bắc Ninh, điểm đó là quê nhà ở trong phòng Lý. Gần thông thường Đô là lăng tẩm những nhà vua căn nhà Lý ở rải rác rến bên trên địa phận phường Đình Bảng.

Có một ngôi thông thường thờ riêng biệt vua Lý Thái Tổ, nương nương Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tông được xây đắp tự Hà Thành kết phù hợp với Tỉnh Ninh Bình là Đền Vua Lý Thái Tổ bên trên Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư. Tại chống động Hoa Lư – quê nhà của Thái hậu Dương Vân Nga và cũng chính là địa thế căn cứ thuở đầu của Đinh Sở Lĩnh sở hữu những di tích lịch sử đình Ngọc Nhị, đình Viến thờ vua Đinh và Thái hậu cũng có thể có bài bác vị phối thờ Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tổ với giai thoại nhì người từng về viếng thăm điểm này.

Nhiều địa hạt lấy thương hiệu ông đặt điều cho những mặt phố và ngôi trường học tập như: đàng Lý Thái Tổ ở những trở thành phố: TP Bắc Ninh, Hà Thành, Huế, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình, Vĩnh Yên, Thành Phố Đà Nẵng, Long Xuyên, Thành phố Xì Gòn,... hoặc đàng Lý Công Uẩn ở những trở thành phố: Tỉnh Lào Cai, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Móng Cái,...

Xem thêm: vũ quang viconice là ai

Hà Nội và TP Bắc Ninh là 2 tượng đài đang được xây đắp nhằm tưởng niệm cho tới ông.

Năm 2004, một tượng đài Lý Thái Tổ được xây đắp bên trên trục đ­ường Đinh Tiên Hoàng nằm trong chống rừng hoa Chí Linh, Hồ Hoàn Kiếm, Hà Thành theo gót kiểu mẫu ở trong phòng chạm trổ Vi Thị Hoa, bằng đồng nguyên khối (nặng 14T, cao 3,3 m) nằm trong dạng dự án công trình kính chào kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Thành.^[34] Bà Vi Thị Hoa cho biết thêm là ko tài năng liệu vật thể nào là về khuôn mặt mày, phục trang của Lý Thái Tổ và nói: "Chúng tôi sáng sủa tác mang ý nghĩa ước lệ".

Tháng 8 năm 2011, cái tàu hộ vệ có tên lửa lớp Gepard 3.9 (Project 11661E) loại nhì của Hải quân Nhân dân nước ta – HQ012 – được mệnh danh Lý Thái Tổ.

Trong văn hoá đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons đạt thêm hình hình họa và phương tiện đi lại truyền đạt về Lý Thái Tổ.

• Khâm lăm le Việt sử Thông giám Cương mục Chính biên Quyển loại I Lưu trữ 2009-03-31 bên trên Wayback Machine
• ĐVSKTT quyển II - Kỷ Nhà Lý
• Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225) Lưu trữ 2009-07-18 bên trên Wayback Machine, người sáng tác Trần Trọng Kim.
• Đại Việt Sử ký Toàn thư, Kỷ căn nhà Lý
• Đại Việt sử lược, quyển nhị: vua Thái Tổ^{[liên kết hỏng]}
• Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất bạn dạng Văn hóa tin tức.
• Đất nước nước ta qua loa những đời, Đào Duy Anh, Nhà Xuất bạn dạng Hồng Đức, năm nhâm thìn.
• Việt sử tiêu xài án, Nhà Xuất bạn dạng Văn Sử, 1991.
• Lịch triều hiến chương loại chí, luyện 1, luyện 2, Nhà Xuất bạn dạng Giáo dục đào tạo, 2012.
• Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim, Sở Giáo dục đào tạo Trung tâm Học liệu xuất bạn dạng.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

• Lý Thái Tổ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
• Ly Thai To (Vietnamese emperor) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Lễ thắp nhang Vua Lý Thái Tổ vô tối kí thác quá Việt Chiến, báo Thanh Niên 12:17 AM - 06/02/2010 lưu 7/2/2010
• Khởi công xây đắp tượng đài Lý Thái Tổ Việt Anh. Vnexpress. 17/8/2004 | 09:08 GMT+7